مالکیت معنوی
دعاوی مالکیت فکری
حقوق مالکیت معنوی و فکری ، مفهوم حقوقی جدیدی است که به تازگی و در سال ای اخیر وارد قوانین و مقررات کشورها شده است و نشات گرفته از فعالیت‌ها و ابداعات فکری افراد در زمینه‌های تجاری ، علمی ، ادبی و هنری است. شامل دو بخش مالکیت صنعتی و مالکیت ادبی و هنری است. مالکیت صنعتی عموما شامل حق اختراع ، علائم صنعتی و تجارتی، طرح‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی است و مالکیت ادبی و هنری مشمول حقوق مولفان ، مصنفان، هنرمندان و پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای و حقوق جانبی مربوط به کپی رایت که شامل آثار دیداری و شنیداری می باشد ، است.
-
حقوق مالکیت معنوی
مفاهیم مربوط به مالکیت معنوی
تعاریف گوناگونی از حقوق مالکیت فکری ارایه گردیده است ولی می توان چنین اظهار نمودکه:« حقوق مالکیت فکری ، مفهوم حقوقی نوین و تازه ای است که چگونگی حمایت و استفاده از آفرینش ها و خلاقیت های فکری بشر را تعیین می کند ».
یکی از صاحبنظران مالکیت فکری را این گونه تعریف می نماید:« حقوقی است که به صاحب آن اختیار اجازه می دهد تا با انحصار از منافع و شکل خاصی انتفاع از فعالیت و فکر انسان استفاده کند. »
همچنین می توان اظهار داشت :« حقوق مالکیت معنوی درمعنای وسیع کلمه عبارت است از حقوق ناشی از آفرینش ها و خلاقیت های فکری در زمینه های علمی ، صنعتی و ادبی و هنری. برخی دیگر نیز نظر بر این دارند که:« مالکیت فکری به صاحب حق انحصاری اثر ، حق کنترل نسخه برداری و سایر کاربردها از آثار خلاقانه را برای دوره زمانی محدود می دهد. »
به طور کلی این حق عبارت است: « مجموعه ای از قوانین و مقرراتی که در یک کشور دامنه و شمول یک اثر یا نحوه عملکرد یک فعالیت را تعیین می کند . به تعبیری گسترده تر مقررات و قوانین این حق مشخص می کند چه افرادی دارای این نوع حق اند و در یک دوره زمانی تا چه مدتی از این حق بهره مندند و همچنین حدود و مقررات مربوط به اجرا و انتقال آنرا مشخص می سازد».
در نتیجه این گونه می توان بیان نمود که حقوق مالکیت فکری « مجموعه قواعد و مقرراتی است که منشا آن فکر ، خلاقیت و ابتکار بشر بوده است و همچنین دارای ارزش اقتصادی و قابل داد و ستد و معامله نیز است ، و در این راستا یک سری حقوق مادی محدود به زمان و حقوق معنوی دائم به پدید آورنده آن اعطاء می نماید.
-
بررسی حقوق مالکیت فکری(معنوی) در قوانین و مقررات موجود در ایران
نشانه‌های جغرافیایی :
نشانه جغرافیایی علامتی است برای کالاهایی که ناشی از منطقه جغرافیایی خاصی هستند و به علت آن محل دارای کیفیت یا شهرتی هستند. علامتی نشانه جغرافیایی محسوب می شود که برای مصرف کننده و منطقه خاص دارای معنی باشد. استفاده از نشانه‌ها ی جغرافیایی در مورد محصولات کشاورزی بسیار پرکاربرد است ، البته این بدین معنا نیست که استفاده از نشانه‌های جغرافیایی محدود به محصولات کشاورزی است.
مطابق ماده ۱ قانون حمایت از نشانه‌های جغرافیایی،« نشانه جغرافیایی نشانه ای است که مبدا کالایی را به قلمرو ، منطقه یا ناحیه ای ازکشور منتسب می سازد ، مشروط بر این که کیفیت و مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالا اساسا قابل انتساب به مبدا جغرافیایی آن باشد. »
طرح صنعتی :
طرح صنعتی حالت تزیینی و زیبایی کالای مصرفی و در واقع شکل ظاهری یک جسم یا کالا را تشکیل می دهد. این حالت خاص ممکن است به شکل الگو یا رنگ کالا باشد. این طرح می تواند دارای خصوصیات سه بعدی مثل شکل یا صورت ظاهری یک کالا باشد و هم دارای خصوصیت دو بعدی مثل الگو ، خطوط و رنگ‌ها باشد. ظرح صنعتی در تولیدات صنعتی و صنایع دستی از قبیل مبلمان ، وسایل خانه و آشپزخانه ، اسباب بازی ، لوازم الکترونیکی ، زیورآلات و جواهرات ، طرح‌های پارچه و بافتنی ، ابزارآلات پزشکی ، وسایل نقلیه ، ساختارهای مربوط به معماری بسیار کاربرد دارد.
اسرار تجاری :
اسرار تجاری ، دانش فنی محرمانه و گردآوری اطلاعات مفید است که در انجام فعالیت‌های صنعتی خاص و یا در توسعه فنون سودمند یک هدف صنعتی ضرورت دارد.
مدارهای یکپارچه :
در بند ۲ ماده ۱کنوانسیون پاریس که در مقام احصای مصادیق حقوق مالکیت صنعتی است از مدارهای یکپارچه ذکری به عمل نیامده است. به طورکلی نوع حمایتی که از طرح پیاده شدن و طرح یا نقشه برداری راجع به مدارهای الکتریکی پیوسته به عمل آمده امر نسبتا جدیدی است. همان طور که در ماده ۲ معاهده مالکیت معنوی در مورد مدارهای یکپارچه آمده است ، مدار یکپارچه محصولی است که دارای کارکرد الکترونیکی بوده و در شکل نهایی و یا میانی خود دارای اجزا متعدد می باشد و حداقل یکی از این اجزا متعدد فعال بوده و همه یا بعضی از ارتباطات میان این اجزا به طور یکپارچه طراحی و یا همه بر روی یک قطعه دیگر قرار گرفته باشند.[۵]
نرم افزار رایانه‌ای :
در حقوق داخلی ایران با توجه به ماده ۲ آیین نامه اجرایی قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای ، نرم افزارعبارت است از مجموعه برنامه‌های رایانه‌ای ، رویه‌ها ، دستورالعمل‌ها و مستندات مربوط به آنها و نیز اطلاعات مربوط به عملیات یک سیستم رایانه‌ای که دارای کاربردی مشخص بوده و بر روی یکی از حامل‌های رایانه‌ای ضبط شده باشد.
مالکیت معنوی و قوانین ایران
با توجه به تبصره یک این ماده ، آثار و محصولات نرم افزارهای نوشتاری ، صوتی و تصویری که با کمک نرم افزار پردازش شده و به صورت یک پدیده مستقل تهیه و ارایه شود نیز مشمول این آیین نامه خواهد بود. هم چنین با توجه به تبصره ۲ ماده ۲، خلق عملیات نرم افزاری در ذهن یا بیان مخلوق ذهنی ، بدون اینکه برنامه‌های رایانه‌ای و مستندات و دستورالعمل‌های آن تدوین شده باشد ، نرم افزار محسوب نمی شود و برای خالق آن حقوقی ایجاد نمی‌نماید. همان طور که در ماده ۳ آیین نامه مذکور آمده است ، پدیدآورنده نرم افزار ، شخص یا اشخاصی هستند که بر اساس دانش و ابتکار خود کلیه مراحل مربوط اعم از تحلیل ، طراحی ، ساخت و پیاده سازی نرم افزار را انجام می دهند.
ارقام جدید گیاهی :
مطابق ماده ۳ قانون ثبت ارقام گیاهی ، کنترل و گواهی بذر و نهال مصوب ۱۳۸۲ ارقام گیاهی چنانچه واجد شرایط زیر باشند ثبت می شوند:
الف- جدید بودن رقم به شکلی که با ارقام ثبت یا شناخته شده قبلی از نظر خصوصیات ژنتیکی تمایز داشته باشد. ارقام تراریخته نیز مشمول این بند خواهند بود.
ب- رقم جدید از نظر ژنتیکی و ظاهری و یا هر دو مورد یکنواخت باشد.
ج- خصوصیات رقم اعم از دورگ (هیبرید) و یا غیردورگ ( غیرهیبرید) در سال‌های تولید و تکثیرثابت بماند.هم چنین ثبت ارقام اصلاح شده گیاهی باعث مالکیت معنوی و به منزله تعلق انحصاری بهره برداری اقتصادی از آن رقم به مدت حداکثر هجده سال به اصلاح کننده( حقیقی یا حقوقی) می باشد. هر گونه استفاده تجاری از ارقام ثبت شده منوط به کسب مجوز کتبی از اصلاح کننده است.
- قوانین و مقررات مدون در زمینه حمایت از مالکیت فکری به شرح ذیل هستند:
- قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب ۱/۴/۱۳۱۰ آیین نامه اصلاحی اجرای قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات مصوب ۱۳۳۷
- آیین نامه نصب و ثبت اجباری علائم صنعتی، مصوب ۳/ ۲ /۱۳۲۸
- قانون ثبت ارقام گیاهی مصوب ۲۹/۴/۱۳۸۲
- قانون حمایت از نشانهای جغرافیائی
- قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان، هنرمندان
- ضوابط اخذ مجوز داروهای گیاهی
- ۷٫ضوابط تولید داروهای جدید از قانون مجازات اسلامی مصوب سال آئین نامه ساخت دارو
- آئین نامه ساخت فراورده‌های بیولوژیک انسانی
- آیین نامه ساخت و ورود دارو ( با اصلاحات بعدی ) مصوب ۴/۶/ ۱۳۶۸
- طرح ثبت اختراعات ، طرح‌های صنعتی، علائم و نام‌های تجاری
موافقت نامه لیبسون یکی از کنوانسیون‌هایی است که ایران در زمینه مالکیت فکری به آنها پیوسته است. لیسبون در زمینه حمایت از نشانه‌های جغرافیایی موافقت نامه مادرید ( نشانه‌های جغرافیایی ) موافقت نامه مادرید ( علایم تجاری ) کنوانسیون پاریس کنوانسیون سازمان جهانی مالکیت فکری است.
-
مالکیت معنوی
مالکیت ادبی و هنر
هدف از مالکیت ادبی و هنری ، حمایت از آثار ادبی ، هنری و علمی می باشد. برخی از حقوقدانان به جای اصطلاح “مالکیت ادبی و هنری” از اصطلاح “حق مؤلف” استفاده می کنند؛ هرچند در نگاه اول به نظر می رسد که حق مؤلف ، ترکیب جامعی برای مالکیت ادبی و هنری نیست و عنوان مؤلف ، بیشتر برای نویسندگان به کار می رود و ما به طور مثال عکاس مؤلف ، یا مجسمه ساز مؤلف نداریم ، اما این مشکل به پیشینه تاریخی تدوین حقوق فکری بر می گردد؛ چرا که اوایل ، تنها کتاب ها و نویسندگان مورد حمایت بودند و به تدریج ، همراه با پیشرفت جوامع، دیگر مخلوقات و ابتکارات بشری هم در زمره موضوعات مورد حمایت قرار گرفتند. تعاریف مالکیت ادبی- هنری حق مولف یا مالکیت ادبی و هنری مربوط به آفرینش‌های فکری در زمینه ادبیات ، موسیقی و هنر می باشد. در تعریف حق مولف یا مالکیت ادبی و هنری می توان گفت که مالکیت ادبی و هنری، حق پدید آورنده آثار ادبی هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر، تولید ، عرضه ، اجرا و بهره برداری از اثر خود است. به عبارت دیگر حق مولف یا کپی رایت یک اصطلاح حقوقی است و عبارت است از حقوقی که به ابداع کنندگان آثار ادبی و هنری تعلق می گیرد.
در مورد مالکیت ادبی و هنری تعاریف مختلفی ارایه گردیده که ذیلا” به آنها اشاره می شود :
- “حق مؤلف عبارت است از سلطه و اختیارات مؤلف بر اثرش که آن را خلق کرده یا به وجود آورده است”.
- ”مجموعه حقوقی است که قانون برای آفریننده ( خالق اثر ) نسبت به مخلوق اندیشه و هوش او می شناسد. این حقوق عبارت است از حق انحصاری بهره برداری از آفرینه ( اثر ) برای مدت محدود به سود آفریننده آن و پس از مرگ برای ورثه او.
- ” در یک عقد معوض که موضوع آن مبادله مالکیت ادبی یا هنری یا امثال آنهاست معوض عبارت است از حق آفریننده و عوض عبارت است از مالی که به آفریننده برای استفاده از محصول اندیشه به نحوی از انحاء داده می شود که نام آن پدیدآورانه است که اعم از حق التألیف است چه حق التألیف فقط در قلمرو مالکیت ادبی به کار می رود. ( همان )
- در ماده ۱ قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸ نیز آمده است : ” از نظر این قانون به مؤلف و مصنف و هنرمند، پدیدآورنده و به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار آنان پدید می آید بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته “اثر” اطلاق می شود “.
با توجه به تعاریف ارائه شده در فوق حق مولف شامل دو نوع حق معنوی و مالی است. حق معنوی حقی است که پدیدآورنده را قادر می سازد جهت حفاظت از ارتباط شخصی بین خود و اثر منتشره اش ، اقدامات خاصی را اتخاذ کند. مثلاً تنها خود او می‌تواند به عنوان پدیدآورنده اثر نام برده شود و یا اجازه انتشار آن را داده یا مانع نشر آن شود و یا جلوی تحریف آن را بگیرد ، در حالی که حق مادی ، جنبه بهره‌برداری مالی و تحصیل منفعت تجاری را شامل می شود. به این معنا که مشارالیه می‌تواند آن را نزد عموم عرضه نماید. حقوق مالی بر خلاف حقوق معنوی ، قابل انتقال و معامله است. در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی و مدنی و سیاسی نیز بهره مندی از منافع مادی و معنوی و لزوم اتخاذ تدابیر مناسب توسط دولت ها جهت تامین حفظ ، توسعه و ترویج آثار ادبی و هنری مورد تأکید قرار گرفته است. و برگزاری چندین کنوانسیون جهانی و منطقه ای در این رابطه،گویای توجه جهانی نسبت به این مسأله است.
با توجه به این که قوانین و مقررات موجود در زمینه حقوق مربوط به مالکیت معنوی و فکری نوپا و نوین هستند و کمتر کسی اطلاعات کافی در مورد این موضوعات دارد توصیه ما به شما مشورت با مشاورین و وکلای متخصص و مجرب در موسسه حقوقی سرآسا در خصوص این موضوعات است.
منابع استفاده برای نوشتن ایم متن
[۱]- کاتوزیان، ناصر. اموال و مالکیت،انتشارات میزان، چاپ شانزدهم ، ۱۳۸۶٫ص ۶۳
[۲] – میر حسینی، سید حسن، مقدمه ای برحقوق مالکیت معنوی، ۱۳۸۴، ص ۱۹
[۳] -مالورا استین و نیکیل سینا. فصلنامه رسانه، “رسانه های نوین جهانی و سیاستگذاری ارتباطات” ، ترجمه لیدا کاووسی، سال پانزدهم، شماره۲، شماره پیاپی ۵۸، تابستان۱۳۸۳٫ ص ۱۲۵
[۴]- اکبری، علیرضا. فصلنامه کتاب، “حق مولف در اینترنت” شماره ۶۵، بهار ۱۳۸۵،ص ۱۰۰
[۶]- مشیریان ، محمد ، حق مؤلف و حقوق تطبیقی ، چاپ اول ( انتشارات دانشگاه تهران ، تهران ۱۳۳۹) ، ص۱۵
[۷]- جعفری لنگرودی ، محمد جعفر ، حقوق اموال ، چاپ دوم ( انتشارات گنج دانش ، تهران ۱۳۷۰) ،ص ۱۶۴
آخرین دیدگاه‌ها